इन्द्रेणी
१ बैशाख २०७९, बिहीबार १७:४७ इन्द्रेणी कार्यक्रमको छायाङकन अब आफ्नै स्टुडियोबाट सुरुवात भएको छ । नर्व वर्षको सुरुवातसँगै इन्द्रेणी कार्यक्रम आफ्नै स्टुडियोबाट छायाङक सुरु भएको हो । मौलिक वाजागाजासहित लोक सांगितिक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको यस कार्यक्रमम लोक नृत्य विधा समेत समावेश भएको हो । कहिले भाडाका पार्टी प्यालेस त कहिले मनकारी दाताका रेष्टुरेष्टबाट आफ्नो कर्ममा लागि नै रहेको इन्द्रेणी खुल्ला आकास मुनीदेखि पार्किङ्गसम्मबाट कार्यक्रम छायाङकन गरी दुःखीपिडितको सेवालाई निरन्तरता दिइनै आएको कार्यक्रम हो । विभिन्न उत्तारचडाव र अनेक स्टुडियोबाट छायाङकन गरी रहेको इन्द्रेणीले अब आफ्नै स्टुडियोबाट आफ्नो प्रस्तुती गर्ने छ । नयाँ स्टुडियो निर्माणसँगै आम दर्शकको चाहाना स्टुडियोमै आएर प्रत्यक्ष रुपमा कार्यक्रम हेर्ने इच्छा पुरा भएको छ ।
संस्कृति सभ्यताको जननी हो भन्ने मुख्य उद्देश्यका साथ मौलिक लोक दोहोरीको पहुँचमा नभएका तराई, पहाड र हिमालसम्म महान सांस्कृतिक अभियानले साथर्कता पाएको छ । अर्कोतर्फ नेपाली लोक साहित्य र संगितलाई सुन्ने र हेर्ने सकरात्मक वातावरण बनेको हो । सामाजिक रुपान्तरणसहितको सांगितिक अभियान मार्फत राष्ट्र, राष्ट्रियता, धर्मसंस्कृति परम्परागत मौलिक संस्कृतिसहितको रीतिरिवाज र उत्पादनमुखी अर्थतन्त्रमा जोड् दिदै आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ भन्ने हाम्रो मान्यतासहितको सिद्धान्त निरन्तर रहेको कृष्ण कंडेल इन्द्रेणी फाउण्डेशनका अध्यक्ष तथा इन्द्रेणी कार्यक्रमका सञ्चालक कृष्ण कंडेलको भनाई छ ।
इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत पुराना कलाकारलाई सम्मान, नयाँ पुस्तालाई प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रम नियमित रुपमा आफ्नै स्टुडियोमा इन्द्रेणी कार्यक्रम सञ्चालन भएसँगै आम मौलिक लोक दोहोरी कलाप्रेमीका लागि थप हौसला अवश्य मिल्ने अपेक्षा सञ्चालक कंडेलले लिएका छन् । कला, संस्कृति र सभ्यताको रक्षार्थ यस स्टुडियो निर्माणको लागि आर्थिक, भौतिक, नैतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, प्राविधिक तथा प्रशासनिक रुपमा सहयोग गर्ने सम्पूर्ण भगवानरुपी दर्शक महानुभावलाई सञ्चालक कृष्ण कंडेलले हृदयदेखि नै हार्दिक धन्यवाद दिर्दै कृतज्ञता व्यक्त गरेका छन् ।
इन्द्रेणीको मुख्य लक्ष्य
संस्कृति सभ्यताको जननी हो,
सेवा, सन्देश र मनोरञ्जन,
अग्रजलाई सम्मान–नयाँलाई प्रोत्साहन,
इन्द्रेणीको अभियान, संस्कृतिक पहिचान,
यी उद्देश्य पुरा गर्न राजधानीको काठमाडौं महानगरपालिका वडा नम्बर १० बुद्धनगरमा भाडमा जग्गा लिई स्टुडियो निर्माण गरेर कार्यक्रम सुरु गरिएको हो । यस स्टुडियो मार्फत मुलुकभर लोप हुन लागेको परम्परागत मौलिक लोक नृत्यका साथै गायन क्षेत्रलाई प्राथमिकता दिई संरक्षण र सम्वद्धमा सहयोग गर्ने लक्ष्य रहेको इन्द्रेणी कार्यक्रमकी प्रमुख व्यवस्थापक प्रतिमा कंडेलको भनाई छ । इन्द्रेणी मार्फत हाल इन्द्रेणी डटकम युटुव च्यानल, इन्द्रेणी डटकम न्युज पोटल, इन्द्रेणी समाज डटकम युटुव च्यानल र इन्द्रेणी समाज डटकम न्यूज च्यानल सञ्चालनमा रहेका छन् ।
स्टुडियोमा कार्यक्रम छायाङकनको सुरुवात
स्टुडियोबाट कार्यक्रम छायाङकन सुरु गरेसंगै नेपाली लोक क्षेत्रका सर्जकहरुको सहभागितामा विषेश कार्यक्रम प्रस्तुती भएको हो । सुदुरपचिम देखि मध्यपच्चिम हुदै उपत्यकासम्मका लोक कला प्रस्तुत गरिएको हो । आगामी दिनमा समेत सबै क्षेत्र, प्रदेश तथा वर्ग र समुदायका मौलिक लोक भाका र नृत्यलाई प्रस्तुत गरिदै लगिने छ । लोक क्षेत्रमा योगदान पु¥याएका तर नयाँ पुस्ताले चिन्न नसकेका वरिष्ठ गायक÷गायिका तथा संगीतकारहरुलाई खोजी गरी उनीहरुको सृर्जनालाई कार्यक्रम मार्फत निरन्तरता दिइने छ ।
बागीना समूह सुर्खेतको सांस्कृतिक प्रस्तुती
मगरे झ्याउरे नृत्य शब्द तिलक गन्र्धव, लय कुलमान नेपाली, गंगा केसी, संगीत संयोजन यज्ञ गिरी, नृत्य निर्देशक वरिष्ठ नृत्य प्रशिक्षक समेत रहेका नेपालीले पकिल्पना गरेका हुन । सह–निर्देशक चन्द्रमन्दिर रहेका छन् । मगरे झ्याउरे नृत्य नेपालीको मनमुटु छुनुका साथै नेपाली लाहुरे जीवनको वास्तविकतालाई आधार बनाएर छायाङकन गरिएको छ । नृत्य तथा गीत हेरी सकेपछि जोकोहीको पनि आँखा रसाउने गर्छ । यस नृत्यमा नेपाली समाजको गरिबी अभाव बाध्यताले आफ्ना घरपरिवार अनि कल्कलाउदी श्रीमती छाडेर विदेशी भूमिमा गई ज्यानको बाजी थापी युद्ध गर्दाको भावलाई स्मरण गरिएको छ । यस गीतमा इन्द्रेणीकी पूर्व गायिका टिका पुन, सुरजा रावत, शिव संगित र कवि गिरीले स्वर दिएका हुन । यो नृत्य २०६१ सालमा राष्ट्रिय नृत्य प्रतियोगितामा प्रथम स्थान हासिल गरेको थियो । बागीना समूह र कुलमान नेपाली नृत्य क्षेत्रका पयावाची शव्द जस्तै हुन । नेपालीको निर्देशनमा बागीना समूह राष्ट्रिय प्रतियोगितामा २५ पटक भन्दा बढि नेपाल प्रथम भएर रेकर्ड राखेको छ । गोर्खा पल्टन, बन्धकी, प्रदेशी दुई, बाटुली जस्ता वास्तविक समाजमा आधारित चर्चित चलचित्र तथा गीतहरुले राष्ट्रिय स्तरका प्रतिस्पर्धाहरुमा प्रथम भएका छन् । बहुमुखी प्रतिभाका धनी नेपाली शिक्षक पेशामा आवद्ध हुदै नेपाली मौलिक लोकसंस्कृति र समाजमा भएको सत्यतथ्य कथा व्यथाहरुलाई संगितको माध्यम मार्फत विगत ४० वर्ष देखि निरन्तर सांस्कृतिक अभियानमा उतिकै सक्रिय हुदै आएका छन् ।
सुर्खेतको सांस्कृतिक प्रस्तुती
लोक गित– घर कहाँ हो बहिनीको…बोलको गितमा संगित गंगा केसी, गायक टिका पुन र शिब संगितले गाएका हुन । यो मध्यपश्चिम अर्थात कर्णाली प्रदेशको सुर्खेत आशपासमा परम्परागत पुजापाठ तथा शुभकायमा प्रस्तुत गर्ने गरिन्छ । यस गितको नृत्यमा चर्चित मोडलद्धय शेखर घर्ती र दिपासा वि.सीले दमकेदार नृत्य प्रस्तुत गरेका हुन । त्यसैगरी शव्द, लय, संगित र गायन गंगा केसी गायिका टिका पुनको सुर्खेतको सेरोफेरोमा गीत कुनै समय घर छाडेर बाहिर जादाँको समयमा आफ्नो गाँउघर अनि मेला पातको याद आएर सम्झना स्वरुप यो गित परिकल्पना गरिएको हो । २०२६ सालमा गाइएको यो गित अझै पनि अजम्बर र बास्तविक जीवनको भोगाईमा त्यतिकै जीवन्त भई सबैको मनमुटुमा बस्न सफल छ ।
शव्दरचना लय तथा गायन भीमबहादु कार्कीको लोक गीत अर्को चर्चित छ । यो गित नेपालमा पूर्वाधारको समेत उचित व्यवस्थापन नभएकै अवस्थामा सरकारले २०२९ सालमा राष्ट्रिय स्तरको लोक गित प्रतियोगितामा आयोजना गरेको थियो । त्यसै समयमा राष्ट्रिय नाचघरमा आयोजना भएको सो प्रतियोगितामा अनेक डाडाँ काडाँ अनि खोला नदिलाई पार गर्दै सुर्खेत देखि महिनौ लगाएर राजधानी आउन सुर्खेति लोक गीतका पारखीलाई त्यति सजिलो भिएन । तर पनि कला र गलालाई कसैले छेक्न सक्दैन भन्ने ज्वलन्त उदाहरण दिदंै वरिष्ट कलाकार प्रेमदेव गिरीको नेतृत्वमा टोली राष्ट्रिय नाचघरको राष्ट्रिय कार्यक्रममा सहभागी भयो । दुःख गरेर गरेजस्तो नतिजा यो टोलीले हात पारी प्रथम भएपछि यही क्षेत्रमा भविश्य खोज्न थाल्यो ।
बागीना समूह सुर्खेतको सांस्कृतिक अन्य प्रस्तुतीमा झ्याउरे लोकगित भीमबहादुर कार्की र कवि गिरीले गाएको के भाँउ छ घरभेटी नानी… लगाएतले प्रस्तुती गरेका हुन । इन्द्रेणी कार्यक्रमको सांस्कृतिक प्रस्तुतीमा नेपालकै पहिलो नृत्य निर्देशक तथा सर्जक ९२ वर्षिय भैरव बहादुर थापा उपस्थिति भई नयाँ पुस्ताको प्रस्तुती अवलोकन गरेका हुन । कार्यक्रममा वरिष्ठ लोक गायक नारायण रायमाझी, दुर्गा रायमाझीलगायतका राष्ट्रिय कलाकारको सहभागीतका हुनुका साथै प्रस्तुती समेत गरेका हुन ।
सुदुर पश्चिम
भौगोलिक रुपमा राजधानी काठमाडौंदेखि निकै टाढा रहेको सुदुरपश्चिम प्राकृतिक रुपमा सुन्तरताले भरिएको क्षेत्र हो । यहाँको कलासंस्कृति, धार्मिक विश्वास र मान्यता समेत आफैमा बहुआयामिक रुपमा निकै धनी छ । गौरा, छलिया, डेउडा, समुहगत तथा एकल रुपमा नृत्य र गीत प्रस्तुत भए । वरिष्ट संस्कृतिकर्मी, यज्ञराज उपाध्याय, भोजराज भट्ट र नवप्रतिभाशाली गायिका रेखा जोशीसहितले रोचक प्रस्तुती गरे ।
वरिष्ठ सर्जक तथा संगितकार पूर्ण नेपालीका कालजई गीतहरुमा नेपाली समाजका विभिन्न क्षेत्र, वर्ग र समुदायका परम्परागत गीतमा नृत्य प्रस्तुत भएका हुन । नेपालीले संकलन गरेका नृत्य निर्देशक संघ काठमाडौंका कलाकारहरुले प्रस्तुती गरेका छन् ।
कौडा नृत्य
१६ वर्षे उमेरैमा म पनि झिल्के हुदो हुँ…यो भेना यो साल…लगायतका गीतहरुमा प्रस्तुती भएको हो । उनी आफैमा उमेरले पाको हुदँै गएपनि संगितको क्षेत्रमा जवान भएर लागेका छन् । उनलाई वरिष्ठ गायिका लोचन भट्टराईलगायतका वरिष्ट गायिकाहरुले साथ दिएका छन् । वरिष्ट बाध्यबाधक नुछेलाल डंगोल, कृष्ण गुरुङ, जुजुमान गुरुङ र नृत्य निर्देशक भुवन श्रेष्ठले प्रस्तुती गरेका हुन ।
सामाजिक सेवामा निरन्तरता
विगत ढेड दशकदेखि इन्द्रेणी मार्फत छरिएर रहेको दुरदराजका भाका र लोप हुदै गएको मौलिक लोक संगीतलाई संरक्षण गर्नकै लागि अभियान थालिएको हो । विविध सांस्कृतिक लोक भाकालाई प्रस्तुत गर्नकै लागि तराईका फाँट हुर्दै पहाडको उकाली अनि हिमालका चुचुरासम्म पुग्ने गरिएको छ । अनि बस्तीबस्ती होस् या खेतीपाती र डाँडाकाँडाहरुबाट हामी लोक संस्कृतिकै माध्यम मार्फत सबैलाई जोड्ने प्रयासमा लागी परेका छौं ।
इन्द्रेणी कार्यक्रम मार्फत प्राकृतिक विपत्तिको प्रहार भोगेका समुदायलाई राहत देखि पुर्ननिर्माणमा सहयोग गरिएको छ । भूकम्प, बाढीपहिरो, आगलागी, डुवानका हरेक पिडाहरुमा इन्द्रेणी जोडिएको छ । सुकुम्वासी, सडक मानव समक्ष पनि इन्द्रेणी सेवाभाव र सेवा कर्मसहित जोडिएको छ । जटिल रोगहरु जस्तैः मृगौलामा समस्या, क्यानसर, मुटु, कलेजो, फोक्सो, दिमागको उपचारमा इन्द्रेणी सधै अघि सरेको छ । रोजगारीका लागि विदेश पुगेर मृत्युदण्डको सजाए पाएकाहरुको ज्यान बचाउँने राष्ट्रिय अभियानको थालनी गर्ने देखि उनिहरुका लागि आवश्यक रकमको जोहो गर्ने मानवीय कार्य ईन्द्रेणीसंगै जोडिएको छ । बाँदर, सडक कुकुर, गौशाला, विभिन्न मानव आश्रम तथा बाल स्याहार केन्द्रसम्म कार्यक्रम मार्फत सहयोग भएको छ । – यमन पौड्याल/शिशिर नाथ
