इन्द्रेणी
१३ बैशाख २०७९, मंगलवार १४:४६ काठमाडौं, बैशाख १३। अमेरिकास्थित अन्तर्रािष्ट्रय साहित्य समाजले आफ्नो “साधनाको स्वर्ण वर्ष” का अवसरमा साहित्यकार तीर्थराज अधिकारीलाई साहित्यमा पु¥याएको योगदानका लागि सम्मानित गरेको छ । चैत्र २७ गते विशेष समारोहका बीच सम्मानित गरेको हो । सम्मान भएलगतै नेपाल आएका अधिकारी दम्पती यति बेला राजधानी काठमाडौं देखि पोखरासम्म साहित्यिक कार्यक्रममा निकै व्यस्त भएका छ । भेटभाट तथा सम्मान कार्यक्रममा उनको सक्रियता बढेको हो ।
मुक्तकमणी तीर्थराज अधिकारी पुस्तकमा अधिकारीका बारेमा चार वटा खण्डमा ८५ जना सामाजका विभिन्न क्षेत्रमा उल्लेखनीय योग्दान पु¥याएका प्राध्यापक, डाक्टर, समाजसेवी, राजनीतिज्ञ, गितकार, संगितकार, साहित्यकार, पूर्वसभामुखसम्मले समालोचना गरेका छन् । जीवनका महत्वपूर्ण पाटाहरूलाई सविस्तार वर्णन गरिएको पुस्तकमा लमजुडको दुराडाँडा देखि अमेरिका बसाईसम्म नजिकबाट अधिकारीसँग संगत गरेका व्यक्तित्वहरुले समालोचना गरेका छन् । त्यस्तै पुस्तक नेपालीमा मात्र नभई अंग्रेजीका लेखकहरुले समेत ८ शिर्षकमा अधिकारीका बारेमा सटिक र गहिरो विश्लेषण गरेको पाइन्छ । प्रतिभाशाली तथा बहुआयामिक व्यक्तित्वका रुपमा रहेका अधिकारीको यस पुस्तकले थप सशक्त रुपमा लमजुङको दुराडाँडा देखि अमेरिकासम्मलाई झल्किने गरि लेखकहरुले प्रस्तुत गरेका छन् । विभिन्न क्षेत्रमा विज्ञता प्राप्त गरेका लेखकहरुले मुक्तकमणी अधिकारीका विषयमा विश्लेषण गर्नु नेपालको सामाजिक र साहित्यिक चेतनाको उच्च संस्कारले साहित्यिक अभियानकै सुरुवात भएको देखिन्छ ।
आफ्नो पारिवारीक अवस्थाले सपरिवार अमेरिका बस्दै आएका उनी पटक–पटक नेपाल आउने र आउँदा केही न केही साहित्यिक कोसेली लिएर आउने विशेषता साहित्यका पारखीहरुको अपैक्षा हुने गरेको छ । उनी साहित्यकारसंगै एउटा कुशल राष्ट्रसेवक पूर्वकर्मचारी, सामाजिक अभियन्ता, पूर्व शिक्षक, गीतकार र लोक दोहोरी गायनको क्षेत्रमा समेत दर्खल राख्दर्छन । उच्च शिक्षा हासिल गर्न पोखरा छिरेका मेहेनती, इमान्दार र एक कुशल नेतृत्वकर्ता उनी एकलै दुनियाँबाट उठी उच्च शिक्षा हासिल गर्न पृथ्वीनारायण बहुमुखी कयाम्पस पोखरामा आए । एमएसम्मको अध्ययन पुरा गरेका छन् । उनी मुलुकमा त्यति बेला पञ्चायति विरुद्धको आन्दोलन जारी नै थियो । २०२५ सालमा राजनीतिका व्यक्तित्व रुपमा समेत स्थापित भैसकेका थिए । स्ववियु सदस्यमा निर्वाचित भएका अधिकारी निरंकुशताका विरूद्धमा लडेको भन्दै अनेक राजनीतिक उत्तारचडाव समेत भोग्न बाध्य भए, त्यतिबेलाको सरकार पक्षबाट ।
साधनाको स्वर्ण वर्ष, मुक्तकमणी तीर्थराज अधिकारीको पुस्तक नयाँ पुस्ताले पहिलाको भोगाई र ग्रामीण परिवेशलाई थप बुझनका लागि एक पटक अध्ययन गर्ने पर्ने देखिन्छ । यता पुराना पुस्ताका पाठकले समेत नेपालमा मर्दै गएको मौलिक भोगाई, जीवनका अनुभूति र अनुभवलाई पुनःताजकी गर्न समेत अध्ययन गर्नुपर्ने देखिन्छ । अधिकारीले सृजना गरेका मुक्तक हरेक उमेर समूहका मानिसहरुको मन मुटुमा बस्न सफल भएका छन् । त्यसैले नै नेपाली मुक्तक साधनाको क्षेत्रमा अधिकारीका कृतिको यतिका लेखक तथा सष्ट्राहरुले सम्झिन बाध्य भएका छन् ।
साधनाको स्वर्ण वर्षमा प्रकाशन गएिको मुक्तकमणी तीर्थराज अधिकारीको पुस्तक
साधनाको स्वर्ण वर्ष
मुक्तकमणी तीर्थराज अधिकारी
सम्पादक : असफल गौतम र कल्याण पन्त
विद्या : समालोचना
खण्ड : ७
१ शोध अनुसन्धान
२ जीवन र व्यक्तित्व
३ कृति विवेचना र प्रवृति
४ संस्मरण र अनुभूति
५ संवाद
६ अंग्रेजी साधना
७ परिशिष्ट
परिशिष्ट क– पारिवारीक रेखाचित्र, जन्मकुण्डली, वयैक्तिक शब्दचित्र, अनुभव र सम्मानका प्रतिलिपि समावेश गरिएको छ ।
परिशिष्ट ख– पारिवारिक, उमेरजन्य र साहित्यक छायाँछविहरु समेटिएका छन् ।
पृष्ठ : ४८०
मुल्य : सादा कभर ५५०, हाड कभर १,१०० रुपैयाँ (२५ डरल)
प्रकाशित : १,१११ प्रति
प्रकाशन : अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज केन्द्रिय समिति, अमेरिका
प्रशासन सहयोगी : सीतादेवि अधिकारी
रङगिन पृष्ठमा ३२ पेज जीवनसंग सम्बन्धीत विभिन्न चरणका फोटाहरु समावेश गरिएको छ ।
जूनका टुक्राहरु
दलले टेकेको जमिन गिलो भएर
नाप्न खटिएको अमिन ढिलो गएर
अपेक्षित परिणाम किन आएन मित्र ?
मत सर्वेक्षण सर्जमिन फितलो भएर ।
समयले हराउँछ, समयले नै जिताउँछ
दबाबमा गरेको कार्यले आफैंलाई बिताउँछ
हार्ने र जित्ने त केवल आफ्नो मन हो साथी !
उसैले जित्छ जसले सबैको भलो चिताउँछ ! …
यी मुक्तक लेखक तीर्थराज अधिकारीको मुक्तक संग्रह जूनका टुक्राहरु पृष्ठ ७९ बाट लिइएको हो । साहित्यकार अधिकारी लमजुङमा २००३ साल कार्तिक ३० गते पिता नारायणलत्त अधिकारी र माता रुक्मिणी अधिकारीका कन्छा सुपुत्रको रुपमा जन्म भएको हो । लमजुङको देवतापानीमा जन्मभई कास्की पोखराको रामघाटमा पछिल्लो समय बसोबास गर्ने अधिकारी अहिले भने अमेरिकामा बस्दै आएका छन् । सरकारी जागिरेको रुपमा लेखा समूहको उपसचिवसम्म सेवा गरेका अधिकारी श्रीमती सीतादेवि अधिकारी र स–परिवारसहित अमेरिका ओहाओ राज्यको क्यानफिल्डमा बस्दै आएका छन् ।
विदेशमा बस्दाँ समेत नेपाली साहित्यलाई आफ्नै मौलिक परिवेश, राजनीतिक परिवर्तन, मुलुकमा आई पर्ने गरेका विभिन्न समस्याहरुलाई आत्मसाथ गर्दै निरन्तर रुपमा कलम चलाउँदै आएका छन् । उमेरले ७५ वर्ष कटे पनि अधिकारी समाज सेवाका साथै साहित्य लेखनमा जोशीलो उमेरका साथमा अझै फुर्तिला छन् । २०२६ सालमा पहिलो पटक झुल्का नामक पत्रिका प्रकाशन गरिसकेका उनी अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज अमेरिकाको संरक्षक सदस्य समेत हुन । गीताञ्जली साहित्य परिवार पोखराको संरक्षक, नेपाल मुक्तक प्रतिष्ठान काठमाडौंको आजिवन सदस्य रहेका अधिकारी सफल गीतकार समेत हुन ।
तीर्थराज अधिकारीका प्रकाशित कृतिहरुमा
जुनकिरी (कविता संग्रह २०५३)
ऐना (कविता संग्रह २०५७)
तीन लय, तेह् गीत– २०६०
झटारो (मुक्तक संग्रह २०७०)
यो कसको हात हो ? २०७०
झटारो (अंग्रेजी अनुवाद २०७२)
बिरिमफूल (मुक्तक संग्रह २०७३)
जूनका टुक्राहरु (नेपाली अंग्रेजी)
सिडी – लमजुङको सम्झना (साङगीतिक उपहार २०७१)
सिडी माया २०७४ अमेरिकाबाट
पुरस्कार/ सम्मान
प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु २०५५
राष्ट्रपतिबाट कदर २०६७
मुक्तक मणि पदवी २०७३
साहित्यकार अधिकारीले जागिरे जीवन तथा साहित्य क्षेत्र मार्फत समाजसेवामा लाग्दै गर्दा थाइल्याण, बर्मा, बंगलादेश, भारत, बेलायत, फ्रान्स, क्यानडा, सिंगापुर, मलेसिया, कतार, संयुक्त अरब इमिरेट्स, चीन, जापान, अमेरिका र अस्टे«सलयाको समेत विदेश भ्रमण गर्ने मौका पाए । जूनका टुक्राहरु मुक्तक संग्रह १५५ पृष्ठमा समावेश गरिएको छ । अंग्रेजी र नेपालीमा संयुक्त रुपमा रहेका मुक्तक निकै मर्म स्पर्शी हुनुका साथै मानिसका भाोगाई, समाज, राजनीति, भूगोल अनि आफ्नै पुस्ता र प्रकृतिप्रति रसहरुको मिश्रण गरि अर्थपूर्ण रंग भरिएको छ ।
मुक्तककार आफू विदेशमा रहेपनि नेपालीको समस्यामा जहिले पनि निकै सचेत हुने गरेका छन् । २०७२ सालको विकाशकारी भूकम्प होस् या तराईको डुवान अनि पहाडको बाढी पहिरो तथा प्राकृतिक विपत्तिमा सदैव मुक्तक मेला आयोजना गरी प्राप्त रकम संकलन गरी प्रधानमन्त्री दैविक विपत्त राहात कोष मार्फत सहयोग गर्ने गरेका छन् । मानविय सेवालाई पहिलो प्राथमिकतामा सदैव राख्ने अधिकारीले नेपाल तथा विदेशका मानविय क्षेत्रमा सहायता गर्ने संघसंस्थाहरुलाई सहयोग गर्ने गरेका छन् ।
अनुवादक भोजराज न्यौपाने
लेखक अधिकारीले लेखेका मुक्तकलाई अंग्रेजीमा भोजराज न्यौपानेले अनुवाद गरेका छन् । अनुवादक न्यौपाने त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट एम. ए. अंग्रेजी एम. एस. शिक्षा–सदर्न इलीनोइस युनिभसिटी कार्बोण्डेल, अमेरिकाबाट समेत शिक्षा हासिल गरेका छन् । उनको जन्म २००७ साल भदौं ८ गते हसपुर, दाङसिमराङ, रुपा गाँउपालिका कास्कीमा भएको हो । सरकारी जागिरको शिलशिलामा न्यौपानेले विभिन्न शैक्षिक केन्द्र विभाग तथा कार्यलयहरुको सफलतापूर्वक जिम्मेवारी निर्वाह गरिसकेका व्यक्तित्व हुन । झटारो मुक्त संग्रहको नेपालीमा अनुवाद गरेका न्यौपानेको भाषा शैली निकै सरल, शुद्ध, मौलिक हुनुका साथै मर्मस्पशि लेखन उनको कला नै हो । :- यमन पौड्याल / शिशिर नाथ